آرزوی تنفس در یک هوای سالم، دکتر علی کاییدی

آرزوی تنفس در یک  هوای سالم

دکتر علی کاییدی: به مراقبت ویژه نیاز داریم

آلودگی هوا، قرار نیست دست از سر ما بردارد. هر روز شاهد انتشار اخباری در این خصوص هستیم. اخباری که یک روز آسمان آبی را به رخ ما می‌کشد و روز دیگر همان آسمان را برایمان تیره‌وتار می‌کند. البته شنیدن این اخبار، می‌تواند موجی از نگرانی‌ها را در میان همه مردم ایجاد کند. سالن‌های بیمارستان‌ها و مطب‌های پزشکان پر می‌شود از خس‌خس سینه‌ها. جلسات مختلفی برگزار می‌شود و تصمیماتی گرفته می‌شود. از بنزین‌های آلوده تا ریز گردهای معلق در ریه‌هایمان. با دکتر علی کاییدی، عضو کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی در خصوص همین مشکل به گفتگو نشسته ایم تا از مراقبت های ویژه مجلس شورای اسلامی از هوای پاک اطلاع پیدا کنیم.

هوای سالم هوایی است که میزان ذرات معلق آن از یک حد خاصی تجاوز نکرده و یک سری ترکیبات شیمیایی آن مانند دی اکسید کربن در یک محدوده خاص باقی مانده و یک سری آلاینده های شیمیایی مانند مونوکسید کربن و اکسیدهای نیتروژن و گوگرد ترجیحا در آن ظاهر نشده و یا در حداقل مقدار مجاز قرار گیرد . ماهیت هوا طوری است که می تواند میکروارگانیسم های گوناگونی رادر خود ذخیره سازد و انتقال دهد. پالایش هوا از این میکروگانیسم ها از نظر حفظ یک سطح بهداشتی و استاندارد از اهمیت بسزایی برخوردار است و تامین آن در شرایطی نظیر شهرهای پر جمعیت کشور ما نیازمند مراقبت ویژه است.

در ابتدا باید به این نکته توجه داشته باشید که ما دو نوع آلودگی داریم. اول آلودگی‌هایی که بر اثر ریزگردها ممکن است به وجود ‌آید. دوم آلودگی متعلق به آلاینده های شیمیایی و صنعتی است. این دو را باید از هم جدا کرد و با نگاهی مجزا دنبال کرد. پدیده آلودگی هوا در مناطق شهری ، یکی از ره آوردهای انقلاب صنعتی است که از سده های قبل شروع و با توسعه صنعتی و زیاد شدن شهرها بر میزان و شدت آن روز به روز افزوده می شود. اما ریزگردها موضوع دیگری است.برخی معتقد اند ریزگردها ماحصل تخریب منابع طبیعی است. بهر حال تمامی این موارد بیشتر ممکن است گریبان افراد high risk  را بگیرد.

نمی توان آلودگی هوای شهری مثل تهران را در بروز و افزایش سرطان ریه نادیده گرفت. کنترل ریزگردها هم قطعا در کنترل انواع بیماریها از جمله سرطان می تواند تاثیرگذار باشد اما این‌که چه اندازه و در بروز کدام سرطان موثر است، نیاز به تحقیقات گستردهای دارد. همانطور که اشاره شد آلودگی های شیمیایی و صنعتی باعث بروز بسیاری از بیماری ها از جمله سرطان می‌شوند. این مواد مشکلاتی را در ریه و خون افراد ایجاد می‌کند و تأثیرات بدی را به‌جای خواهد گذاشت. به‌خصوص در نوزادان شیرخوار و افراد سالمند تأثیرات بدتر خواهد بود. چون این افراد مقاومت کمتری را در برابر آلودگی‌ها و کلاً بیماری‌ها از خود نشان می‌دهند. بیم آن می رود که با افزایش آلاینده های محیطی در هوای کلانشهرها و بالا رفتن آمار مبتلایان به سرطان ریه، این بیماری به رده بالاتری از عوامل مرگ و میر در کشور ارتقا پیدا کند. سرطان ریه در مراحل ابتدای بیماری اغلب هیچ علائمی نشان نمی دهد و متاسفانه اغلب آنهائی که علامت دار میشوند سرطانشان در مراحل پیشرفته است. 

خیر؛ برخی از فعل و انفعالات طبیعی مانند سیلابها ، آتشفشانها ، تغییر و تحولات لایه های پوسته زمین گاه در مقیاسهای بسیار بزرگی سبب آلودگی هوا می شود. بروز آتشفشانها سبب بیرون ریختن مواد معلق و گازهای شیمیایی در تناژهای بسیار بالایی می شود

متأسفانه آمار دقیقی ندارم. این آمار بیشتر در اختیار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار می‌گیرد؛ اما همین بس که عده بسیاری در پیک‌های بالای آلودگی جان خود را از دست می‌دهند. بدیهی است که با ادامه آلودگی هوا و کاهش پیدا نکردن آلاینده های محیطی، در سال های آینده شاهد افزایش تعداد مبتلایان به این نوع سرطان باشیم.

دقیقاً. آلودگی‌ها، به‌مرورزمان آثار تخریبی خود را بر بدن افراد خواهد گذاشت. ممکن است حتی این آثار طولانی‌مدت باشد. سرطان ریه برای رشد نیاز به مدت زمان زیادی دارد. اما تغییراتی که در ریه ایجاد می شود تقریباً از همان ابتدای تماس با مواد سرطان زا شروع می شود.  بروز بیماری‌های مکرر مانند سرماخوردگی، آنفلوانزا، برونشیت یا ذات‌الریه به ویژه در زنان سیگاری می‌تواند به علت ضعف سیستم دفاعی یا سرطان ریه باشد؛ این بیماری‌ها در بیماران مبتلا به سرطان ریه پس از فروکش کردن علایم بیماری دوباره بروز می‌کند؛ سرطان ریه با ساکن شدن در بافت‌های ریه و لوله‌های برونشیتی، علایم مشابه به سرماخوردگی یا آنفلوانزا ایجاد می‌کند؛ این سرطان، ریه را به بیماری‌ها و عفونت‌ها مستعدتر می‌سازد و سیستم دفاعی بدن که مشغول مقابله با سرطان است کمتر می‌تواند خود را در برابر میکروب‌ها محافظت کند و در نتیجه دچار عفونت‌های جدی از جمله برونشیت و ذات‌الریه می‌شود. یکی از علائم سرطان ریه، خستگی مفرط و ضعف بدون دلیل است، این احساس خستگی مانند زمانی است که به تب، سرماخوردگی یا آنفلوانزا مبتلا شده‌اید و قادر به بلند شدن از جا نیستید؛ علت این خستگی رها شدن ماده‌ای در خون است که از طریق تومورهای سرطانی روی میزان اکسیژن و سلامت گلبول‌های قرمز و عملکرد غده فوق‌ کلیوی تأثیر می‌گذارد. خلاصه کلام اینکه این آثار در دراز مدت آهسته اهسته خودشان را نشان می دهند. البته آثار دفعی و ناگهانی آلودگی هوا همچون سکته های قلبی و مغزی بحث دیگری است که باید به طور مفصل به آن پرداخته شود.

بیماری‌های ریوی یک سری بیماری هستند که ممکن است براثر عوامل مختلف مثل آنفلوانزا و بیماری‌های فصلی تشدید پیدا کند. توجه داشته باشید، سرطان ریه در کشور ما آمار بالایی را به خود اختصاص داده است. برونشیت و بیماری‌های انسدادی هم در کنار آن قرار می‌گیرد که باعث مسدود شدن مجاری تنفسی خواهد شد. آسم هم که دیگر از بیماری‌های بسیار متداول در این زمینه محسوب می‌شود.

همانطور که گفته شد آلودگی هوا به هر دلیل می تواند موجب تشدید بیماری های ریوی و قلبی شود. طبیعی است که بهترین راه اجتناب است. این بیماران باید در خانه بمانند تا آلودگی شدید کمتر شود اگر هم بیرون می روند از ماسک استفاده کنند.

معمولاً در فصول سرما به خصوص در کشوری مثل ایران که آلودگی هوا زیاد است، به خاطر پدیده اینورژن درشهرهای بزرگ مثل تهران بیماریهای تنفسی خیلی تشدید می‌شود . از جمله این بیماری برونشیت مزمن است که در سیگاری های بخصوص دیده می شود در فصول سرد اینها ممکن است دچار سرماخوردگی و یا تنگی نفس‌های خیلی شدید شوند و حتی نیاز به بستری شدن پیدا کنند همچنین علائم و حملات آسم در هوای آلوده تشدید می‌شود . اوایل فصل بهار هم بیماری های مرتبط به آلرژی تشدید می شود. معمولاً فصل تابستان برای بیماران ریوی فصل خوبی است هم بخاطر اینکه که آلودگی کم است و هم بیماری های ویروسی کمتر دیده می شوند.

علی رغم همه تلاش ها و برنامه ریزی ها، وضعیت بهداشت و درمان ما شایسته مردم شریفمان نیست. راه طولانی برای تامین سلامت جامعه در پیش است. ما هنوز نتوانسته ایم جایگاه پیشگیری را بعنوان فاز نخست تامین سلامت تثبیت کنیم. باید سرمایه‌گذاری کنیم. این مبحث، فرا بخشی است؛ بنابراین در دستگاه‌های مختلف باید سرمایه‌گذاری‌ها صورت بگیرد. آموزش‌ها را در آموزش‌وپرورش، مدارس و مساجد داشته باشیم. یک بسیج عمومی را می‌طلبد. شما دقت کنید در هر زمینه‌ای که آموزش داده‌شده، چه بازخوردهای مثبتی را شاهد بوده‌اید.  بررسی کنید ببینید چقدر برای آموزش کسانی که در معادن کار می کنند، در سیلوهای گندم کار می کنند، در کارخانه های گچ و سیمان کار می کنند، دوره های آموزشی برگزار می شود.متاسفانه ما هنوز نتوانسته‌ایم اقدامات پیشگیرانه‌ای را برای جلوگیری از بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا انجام دهیم، همانطور که نتوانستیم اقدامات اساسی برای کاهش آلودگی هوا انجام دهیم. به طور نمونه سال‌ها است استفاده از آزبست در لنت‌های ترمز در دنیا منسوخ شده اما این مورد در کشور ما هنوز استفاده می‌شود. همانطور که می‌دانید آزبست می‌تواند انواع سرطان‌ها را ایجاد کند.

از آلودگی هوا که بگذریم، به یک سری آلودگی‌های دیگر هم می‌رسیم. شاید کوچک و گذرا باشد، اما آثار بدی را روی افراد خواهد گذاشت. آن‌هم مجاورت در کنار دود سیگار و قلیان است...

این‌ها جزء آلودگی‌های فردی و شخصی به‌حساب می‌آید. این دسته از آلودگی‌ها، کولونی های کوچکی را تشکیل می‌دهند. باید در این راستا هم فرهنگ‌سازی صورت بگیرد. به نحوی بد بودن این آلودگی‌ها و مضرات آن‌ها را نشان دهیم. اعتقاد دارم فرهنگ‌سازی بسیار می‌تواند مؤثر باشد. شاید زمان‌بر باشد ولی تأثیر خودش را خواهد گذاشت. در بسیاری از موارد ما به دنبال پیشگیری نمی‌رویم. اصلی ترین علت بروز سرطان ریه سیگار کشیدن است. بعلاوه باید گفت که بسیاری از مواد شیمیایی موجود در سیگار برای کسانیکه بطور غیر مستقیم در معرض آن قرار دارند می تواند خطرناک باشد و منجر به بروز سرطان ریه شود.

بالاخره وقتی چیزی از جایی حمل می‌شود و به‌جای دیگر برده می‌شود، بار آلودگی بسیاری خواهد داشت. بار میکروبی هم که دیگر به همراه خود می‌آورد. امیدواریم با راهکارهای کارشناسانه بتوانیم جلوی این مسائل و مشکلات حاشیه ای آن را بگیریم. فعلاً با توجه به ریز گردهایی که در لرستان، خوزستان، پل‌دختر و خرم‌آباد طرح‌هایی پیشنهاد و اقدامات عملی شده است. ولی مستلزم اقدامات کارشناسی است. مثل سد ارومیه که از بروز مشکلات مختلف در این شهر جلوگیری کرد. البته به کم‌بارشی و کمبود باران هم باید توجه کرد؛ اما بسیاری از کارهای کارشناسی، مزید بر علت شده است. سد می‌زنند و پایین‌دست را می‌خشکانند. ما باید بگذاریم مجاری طی شود و بعد کارشناسی کنیم. آنچه که مشخص و آشکار است این که در این خصوص به مراقبت ویژه نیاز داریم.