آلودگی هوا با ما چه می‌کند، دکتر عبدالرحمان رستمیان
دکتر عبدالرحمان رستمیان/ عضو کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی:
آلودگی هوا با ما چه می‌کند؟
آلودگی هوا، ریز گردها، گرد غبارها، آسم، آلرژی، بیماری تنفسی، عوارض قلبی، ریوی و عروقی، کلیدواژه‌هایی هستند که ذهن‌ها را به سمت یک مبحث کلی هدایت می‌کنند. آلودگی هوا با ما چه می‌کند؟ موضوعی که از پزشکان گرفته تا مردم و رسانه‌ها و پیر و جوان را با خود درگیر کرده است. در این میان، هرکدام از ما به دنبال این هستیم که چطور از خود مراقبت کنیم. در این زمینه، دکتر عبدالرحمان رستمیان، نایب‌رییس اول کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی با ما به گفتگو نشسته است. او فوق تخصص بیماری‌های مفاصل و رماتیسمی (روماتولوژِی) از دانشگاه علوم پزشکی است و تا سال 1388 رئیس مجتمع بیمارستان امام خمینی (ره) به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز آموزشی درمانی کشور و خاورمیانه بوده است. عضو کمیته مشورتی سلامت برنامه ششم توسعه، عضو فرهنگستان علوم پزشکی و عضو شورای راهبردی سلامت و رفاه مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی است.
لطفاً در خصوص آلودگی هوا و تأثیر آن بر سلامت افراد جامعه توضیح دهید.
آلودگی هوا می‌تواند سلامتی انسان‌ها را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. با تنفس هوای آلوده، ذرات بزرگ و کوچک مضر وارد ریه شده و ممکن است مشکلات شدید تنفسی ایجاد کنند. دستگاه تنفسی که با ذرات معلق در هوا ارتباط مستقیم دارد، نخستین مرکز تماس با آلودگی‌های مرتبط با هوا به شمار می‌رود. آلودگی هوا می‌تواند سبب تشدید بیماری‌های تنفسی در افراد مبتلا و یا ایجاد برخی بیماری‌های تنفسی در افراد سالم جامعه شود.
در زمان آلودگی هوا ساختار گرده گیاهان معلق در هوا که در شرایط عادی آلرژی‌زا نیستند، ممکن است، تغییر یابد و آلرژی‌زا شود؛ در این شرایط افرادی که آلرژی نداشته‌اند نیز ممکن است به دلیل تغییر ساختار گرده‌ها نسبت به آن‌ها آلرژی پیدا کنند. وقتی مغز یک انسان با نانو ذرات آلوده مواجه می‌شود، رفتارهای غیرعادی از خود نشان می‌دهد، درست مثل شرایطی که بیماری‌های سختی مثل آلزایمر یا پارکینسون در مغز ایجاد می‌کنند. در رابطه با تأثیرات ژنتیکی آلودگی هوا در دوران جنینی مطالعات زیادی صورت نگرفته اما می‌توان بگوییم که آلودگی هوا به شیوه‌های گوناگونی می‌تواند آثار زیان‌بار درازمدت و کوتاه‌مدتی بر سلامت انسان‌ها بگذارد. طبق نتایج تحقیقات سازمان‌های بین‌المللی، آلودگی‌ها به‌ویژه آلودگی هوا در بروز انواع بیماری‌های غیر واگیر و در مواردی صعب‌العلاج مانند سرطان‌ها نقش مؤثری دارد. صدمات ریوی ناشی از آلودگی‌ها به آلاینده‌های مختلف موضوع مستند و قابل‌سنجشی است. البته تأثیر آلودگی هوا بر افراد مختلف متفاوت است.
آسیب‌پذیری برخی افراد در برابر آلودگی هوا بسیار بیشتر از سایرین است. کودکان کم سن و سال و سالمندان بیشتر از دیگران از آلودگی هوا آسیب می‌بینند. معمولاً میزان آسیب‌ها بستگی به میزان قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی زیان‌بار دارد. یعنی مدت تماس با آلاینده‌ها و غلظت مواد شیمیایی. مطالعات نشان داده که برخی از آلاینده‌هایی که در آلودگی هوا مشاهده می‌شوند، بیماری‌های مزمن را به همراه خواهند داشت. همان‌طور که اشاره شد می‌توان به انواع و اقسام سرطان‌ها اشاره کرد. آن‌ها متهمان اصلی این موضوع هستند. در طولانی‌مدت گریبان فرد را خواهند گرفت و در نقطه مقابل در برخی از موارد، آلاینده‌ها اثرات زودرس را شاهد هستیم. بیماری‌هایی مثل تنگی نفس، بیماری‌های قلبی و ریوی و ... ازجمله همین موارد هستند. عوارض قلبی ناشی از آلودگی هوا به‌صورت تنگی عروق کرونر، سکته‌های قلبی، نارسایی‌های قلبی و تشدید ضربان بروز می‌کند که در مواردی می‌تواند منجر به مرگ شود.
در این رویارویی سخت، نقش و سهم ما چیست؟
هوا چیزی نیست که کسی بخواهد آن را انتخاب کند. مثل این است که شما در شهری زندگی کنید و بگویید من هوای اینجا را استشمام نمی‌کنم. البته باید میان انواع ذرات معلق در هوا و اثر آن و شیوه مواجه با آن‌ها تمایز قائل شد. تفاوت عمده اثر ذرات بر سلامتی انسان در منشأ و اندازه آن است. ذراتی که از احتراق تولید می‌شوند به‌مراتب سمی‌تر و خطرناک‌تر از ذرات طبیعی هستند. علاوه بر آن ذرات ناشی از احتراق بسیار ریزتر از ذرات طبیعی هستند و به همین دلیل می‌توانند تا اعماق دستگاه تنفسی انسان نفوذ کنند و حتی وارد جریان خون شوند. ازاین‌رو قرار گرفتن در معرض دود موتور دیزل و دود خودروهای کاربراتوری بسیار خطرناک است و این خطر درصورتی‌که زمان مواجهه با این ذرات بیشتر باشد، افزایش می‌یابد.
چطور می‌توان به بهبود این وضعیت کمک کرد؟
تجربه‌های کشورهای مختلف نشان می‌دهد بسیاری از مشکلات محیط زیستی قابل‌پیشگیری و دارای راه‌حل هستند. باید علل و عوامل را برطرف کنیم. دولت در این زمینه باید برنامه‌ریزی‌هایی را داشته باشد. در کنار آن بودجه تأمین شود. البته این نکته را نادیده نگیریم که مشارکت مردم را هم در مورد رفع این معضل می‌طلبد. اگر این چالش بزرگ ادامه پیدا کند و اگر خدای‌ناکرده مدیران و مسئولان و مردم نسبت به حل آلودگی هوا منفعل شوند بدون شک یک فاجعه ملی به بار خواهد آمد. روزانه چندین تن ذرات معلق به دلیل ترافیک وارد هوای تهران می‌شود که در این میان سهم عمده مربوط به کامیون‌های دیزلی و موتورسیکلت‌های کاربراتوری است و بیشترین تمرکز این آلایندگی‌ها نیز در مرکز و حاشیه شهر تهران است. در این رابطه باید بگوییم که در بعضی موارد نیازمند اصلاح قوانین و مقررات هستیم و تلخ‌تر نیز آنجاست که قوانین جدید بنویسیم اما اجرا نکنیم و این خسارت بزرگی است؛ ضمن اینکه قوانین و مقررات، مصرف، تکنولوژی و استاندارد ریشه در ساختار غلط و مدیریت غلط در کشورمان دارد.
چه برنامه‌ریزی‌هایی را می‌توان انجام داد؟
به‌عنوان‌مثال قرار بود که کارخانه‌ها دورتر از محل سکونت افراد باشد. کارخانه‌ها ایمنی را رعایت کنند. نظارت روی مبحث آلاینده‌هایشان باید بیش‌ازپیش می‌شد. اما همین نظارت و فیلتر را هم ما به‌ندرت مشاهده می‌کنیم. گفته بودند که تا 120 کیلومتری تهران نباید هیچ کارخانه‌ای وجود داشته باشد. اما شما می‌بینید تا 120 کیلومتری همین کلان‌شهر چندین و چند کارخانه مشغول به کار هستند. هیچ‌کسی به این موارد توجهی نمی‌کند. بسیاری از برنامه‌ها در قالب پارتی‌بازی و لابی بازی رفته است. باید جلوی هر رانتی را در کشور بگیریم. باید همه‌چیز در مسیر قانونی خود قرار بگیرد. سیستم‌های نظارتی باید محدودیت‌های خود را بیشتر کنند. به وضعیت حمل‌ونقل عمومی تهران نگاهی بیندازید. اصلاً وضعیت خوبی ندارد. ما باید در فاصله 500-200 متری امکانات حمل‌ونقل عمومی را داشته باشیم.
البته همین مورد خیلی فاصله دارد با چیزی که مردم امنیت را در آن احساس کنند و احترام را ببینند. مشارکت مردم در این زمینه نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند. اگرچه شاهد ارتقای این سطح بوده‌ایم. از مؤثرترین راهکارهای کاهش آلودگی، کاهش آلودگی از مبدأ است. ساخت و طراحی وسایل نقلیه موتوری که از حداقل سوخت استفاده کنند، چنانچه در کشورهای پیشرفته این امر تحقق‌یافته و درصدد موفقیت‌های بیشتری نیز هستند. همان‌طور که می‌دانیم وسایل نقلیه موتوری در ایران نسبت به دیگر کشورها از بالاترین مصرف سوخت برخوردار هستند.
مردم در این مسیر چه باید کنند؟
اعتقاد بنده این است که معضل آلودگی هوا با آموزش، اطلاع‌رسانی و مشارکت مردم قابل‌حل است. برای داشتن هوایی پاک و عاری از آلودگی، دولت و شهرداری به‌تنهایی نمی‌توانند کاری انجام دهند و این امر نیازمند مشارکت شهروندان است. اگر رفتار ترافیکی بهبود یابد به‌طور حتم بخشی از مشکلات حل خواهد شد. یکی از مشکلات اساسی آلودگی شهر تهران مصرف بی‌رویه انرژی است که باید این امر اصلاح شود. استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر که هم‌اکنون در نقاط مختلف دنیا از آن‌ها استفاده می‌شود ازجمله انرژی خورشید، باد، انرژی گرمایی اقیانوس‌ها، انرژی امواج آب و انرژی جذر و مد اقیانوس‌ها، بیوگاز (سوخت حاصل از تجزیه میکروبی ماده آلی در غیاب اکسیژن می‌تواند از دیگر گزینه‌ها باشد. مردم کمترین کاری را که می‌توانند انجام بدهند این است که موتورهای اتومبیل‌های خود را بعد از میزانی استفاده چک کنند. فیلتر بسیاری از این اتومبیل‌ها عوض نشده است. همین منجر به آلوده شدن هوا می‌شود. باید آموزش لازم به مردم داده شود که چه کارهایی را انجام داده و چه کارهایی را انجام ندهند.
آیا آمار مشخصی از افرادی که به‌واسطه آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند وجود دارد؟
در ایران که آمار دقیقی در این زمینه نداریم. اما در دنیا می‌توانم بگویم که سالیانه دو تا سه میلیون نفر جان خود را براثر آلودگی‌های هوا از دست می‌دهند.
وضعیت تامین، واردات و صادرات داروهای ریوی و بیمه آن‌ها چطور است؟
در حال حاضر، بیمه شامل حال بسیاری از داروهای ریوی می‌شود و طبیعتا باید این پوشش بیمه ای گسترده تر شود. جالب است بدانید امروزه واکسن‌هایی تولیدشده برای افرادی که در ریسک بیماری‌های ریوی قرار دارند. یک سری از این واکسن‌ها باید چند ماه یک‌بار و یک سری دیگر باید سالیانه مورداستفاده قرار بگیرند. شرایط را باید طوری مهیا کنیم که کسانی که مبتلابه عفونت‌های ریوی می‌شوند، از این واکسن‌ها استفاده کنند تا بتوانند جلوی رشد و توسعه آن‌ها را در داخل بدن خود بگیرند.
وضعیت سرانه درمان بیماری‌های ریوی چطور است؟آیا تغییری در آن ایجاد شده است؟
آنچه که مشخص است آن است که امسال سرانه درمان بیماری‌های ریوی، به نسبت سرانه درمان کل کشور ارتقاء پیداکرده است. این سهم به‌خصوص در سال 93 و 94 ارتقای خوبی پیدا کرد ولی کماکان از برخی کشورها عقب‌تر هستیم. مثلاً در کشور سوییس، این سهم، 11 درصد از GDP را به خود اختصاص داده است. کشور ما باید در برنامه پنجم توسعه، به رقم 7 درصد می‌رسید. این سهم، سهمی است که می‌تواند سلامت مردم را ارتقاء دهد. اگر این سهم را بالا ببریم، سرانه را نیز بالابرده‌ایم. این امر می‌تواند در امسال تداوم پیدا کند. بیمه نیز ازنظر کمیت شرایط بهتری پیدا کرد و پیش‌بینی می‌شود که در سال جاری هم شرایط آن بهتر از سال گذشته بشود. البته این‌ها در شرایطی اتفاق افتاده است که جهت تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی واردات دارو به کشور در سال گذشته 350 میلیون دلار کاهش یافت.
کلمات کلیدی:مکمل شناسی،mokamelshenasi، اتحادیه وارد کنندگان دارو، اتحادیه تولیدکنندگان دارو، اتحادیه وارد کنندگان مکمل های غذایی، اتحادیه تولید کنندگان مکمل های غذایی، آلودگی هوا با ما چه می‌کند، دکتر عبدالرحمان رستمیان، آسم، بیماری ریوی
