مکمل های غذایی آهن را بهتر بشناسیم

آهن یک عنصر معدنی کمیاب ضروری در تغذیه انسانی است. در کل روند تنفس، شامل انتقال اکسیژن و انتقال الکترون نقش دارد. هدف اصلی تنفس، تولید انرژی بیولوژیک است. آنمی میکروسیتیک هیپوکرومیک ناشی از کمبود آهن شایعترین اختلال تغذیه‌ای در جهان می‌باشد.

تقریباً 25% جمعیت جهان کمبود آهن دارند. حتی وضعیت‌های کمبود آهنی که به آنمی منجر نمی‌شوند، ممکن است اثرات جهانی روی سلامت انسانها داشته باشد.

از طرفی، اختلالات تجمع آهن بیش از حد، که می‏تواند منجر به سیروز، بیماری قلبی-کرونری و نارسایی احتقانی قلب و اختلالات دیگر شود، نیز یک نگرانی سلامت عمومی می‌باشد.

آهن یک فلز واسطه با عدد اتمی 26 و جرم اتمی 85/55 دالتون است. نماد شیمیایی آن Fe می‌باشد. از نظر فیزیولوژیک آهن در یکی از دو شکل آهن فروس(II) یا آهن فریک (III) وجود دارد.

عملکرد و سنتز هموگلوبین، که بخش اعظم اکسیژن در خون توسط آن حمل می‌شود به آهن وابسته است. پایه واکنش‌های انتقال الکترون که در میتو کندری سلولها به منظور تولید انرژی انجام می‌شود، ترکیب اکسیژن با هیدروژن جهت تشکیل آب می‌باشد.

این واکنش‌ها به وسیله جریان الکترون‌هایی رخ می‌دهند که از اکسیداسیون مواد غذایی طی عبور از پروتئین‌های حامل الکترون به نام سیتو کروم‌ها مشتق شده‏اند.

ترکیب نهایی این الکترون‌ها با اکسیژن منجر به تولید آب می‌شود. آنزیم نهایی در زنجیره انتقال الکترون، سیتو کروم اکسیداز است. سیتو کروم‌ها و سیتو کروم اکسید از برای تولید الکترون و عملکرد خود به آهن نیاز دارند.

آهن در تولید میوگلوبین، L- کارنیتین و آکونیتاز، که همه آنها نیز در تولید انرژی در بدن دخیلند، نقش دارد. علاوه بر نقش‌های بنیادی آن در تولید انرژی، آهن برای سنتز DNA هم لازم است.

این عنصر ممکن است در تکامل طبیعی مغز و عملکرد ایمنی نیز ایفای نقش کند. آهن در سنتز کلاژن و در سنتز سروتونین، دوپامین و نوراپی نفرین نیز نقش دارد.

اندیکاسیون و کاربرد مکمل های غذایی آهن
به غیر از استفاده این عنصر در پیشگری و درمان فقر آهن، آهن در کاهش دفعات حمله‌های توقف تنفس Breath-holding spells (BHS) در کودکان با موفقیت استفاده شده است.

این ماده در سندروم پلامر – وینسون مفید بوده و ممکن است به پیشگیری از سرطان معده و مری در افراد مبتلا به این سندرم کمک کند. نتایج برخی مطالعات نشان می‌دهد که آهن می‌تواند در کاهش مشکلات یادگیری و افزایش توانایی شناخت در برخی کودکان و نوجوان مبتلا به فقر آهن مفید باشد.

این عنصر ممکن است اثرات مطلوبی روی ایمنی و افزایش توان ورزش داشته باشد. البته این فواید به احتمال زیاد محدود به افراد دچار فقر آهن مرزی یا واضح می‌باشد.

به نظر شواهد بسیار ابتدایی مبنی بر اینکه ممکن است آهن دارای برخی اثرات مفید غیر مستقیم در کاهش وزن داشته باشد، وجود دارد.

 موارد منع مصرف مکمل های غذایی آهن
مکمل‌های آهن در افراد مبتلا به همو کروماتوز و هموسیدروز منع مصرف دارند.
مکمل‌های آهن در افرادی که به هر جز محصولات حاوی آهن حساسیت دارند منع مصرف دارد.

موارد احتیاط مکمل های غذایی آهن
مکمل‌های آهن نباید برای درمان آنمی غیر از آنمی فقر آهن استفاده شوند.
درمان آنمی فقر آهن فقط باید تحت نظارت پزشک انجام شود.

افرادی که سطوح فریتین سرم بالایی دارند، باید در مصرف مکمل‌های آهن احتیاط کنند. زنان باردار و مادران شیره نباید دوز مکمل آهن را بالاتر از مقادیر RDA (30 و 15 میلی‌گرم روزانه به ترتیب) مصرف کنند مگر آنکه دوزهای بالاتر توسط پزشک توصیه شده باشد.

مکمل آهن می‌تواند برای کودکان بسیار سمی و کشنده باشد و باید دور از دسترس آنها قرار گیرد.
مکمل‌های آهن در افراد مبتلا به نارسایی مزمن کبدی، سیروز الکلی، الکلیسم مزمن و نارسایی پانکراس باید با احتیاط مصرف شود.

آهن کربونیل برای جذب نیاز به میزان کافی از اسید معده دارد. بنابراین این مکمل باید همراه غذا مصرف شود و نباید با آنتی اسید‌ها استفاده شود.
آهن باید در افراد دارای سابقه گاستریت، زخم پپتیک یا خونریزی گوارشی با احتیاط مصرف شود.

عوارض جانبی مکمل های غذایی آهن
شایعترین اثرات جانبی، عوارض گوارشی شامل تهوع، استفراع، نفخ، مدفوع سیاه، اسهال، یبوست و بی اشتهایی می‌باشد.
قهوه‌ای شدن موقت دندان‌ها در اثر مایعات حاوی آهن رخ می‏دهد.

تداخلات مکمل های غذایی آهن
داروها
مهار کننده‌های پمپ اسید شامل Lansoprazole، Omeprazole، Pantoprazole، Rabeprazole: استفاده از مهار کننده‌های پمپ اسید ممکن است جذب آهن کربونیل را مهار کند.

آنتی اسیدها: آنتی اسید‌های حاوی آلومینیوم یا منیزیم ممکن است در صورت مصرف همزمان جذب آهن را کاهش دهند.

بیس فسفونات‌ها شامل Alendronate، Etidronate، Risedronate: مصرف همزمان بیس فسفونات و مکمل آهن فروس (II) ممکن است جذب بیس فسفونات را کاهش دهد.

بلوک کننده‌های H2 شامل Cimetidine، Famotidine، Nizatidine، Ranitidine: استفاده از بلوک کننده‌های H2 ممکن است جذب آهن کربونیل را سرکوب کند.
Levodopa: دریافت همزمان لوودپا و آهن ممکن است جذب لوودپا را کاهش دهد.

Levothyroxine: مصرف همزمان لووتیروکسین وآهن ممکن است جذب لووتیروکسین را کاهش دهد.
Penicillamine: مصرف همزمان آهن و پنی سیلامین ممکن است جذب پنی سیلامین را کاهش دهد.

کینولون‌ها Ciprofloxacin، Gatifloxacine، Levofloxacine، لومفلوکساسین Lomefloxacine، Moxifloxacine، Norfloxacine، Ofloxacine، sparfloxacine، Trovafloxacine: استفاده همزمان کینولون و آهن ممکن است جذب کینولون و آهن را کاهش دهد.

تتراسایکلین‌ها شامل Doxycycline، Minocycline، Tetracycline: مصرف همزمان تترا سایکلین و آهن ممکن است جذب هر دو را کاهش دهد.

مکمل‌های غذایی
بتا – کاروتن: بتا – کاروتن ممکن است در صورت مصرف همزمان، جذب آهن را افزایش دهد.
کلسیم: کلسیم کربنات ممکن است در صورت مصرف همزمان جذب آهن را کاهش دهد.

مس: مصرف مکمل‌های آهن، سطح مس بافت‌ها را کاهش می‌دهد.
اینوزیتول هگزا فسفات: مصرف همزمان اینوزیتول هگزا فسفات و آهن ممکن است جذب آهن را کاهش دهد.

L- سیستئین: مصرف همزمان L- سیستئین و آهن ممکن است جذب آهن را افزایش دهد.
منیزیم: مصرف همزمان منیزیم و آهن ممکن است جذب آهن را کاهش دهد.

N-استیل - L-سیستئین: مصرف همزمان N-استیل-
 L- سیستئین ممکن است جذب آهن را افزایش دهد.

توکوتری انول ها: مصرف همزمان توکوتری انول‌ها -که عموماً در اشکال غیر استروئیدی خود استفاده می‌شوند – و آهن ممکن است موجب اکسیداسیون توکوتری انول‌ها شود.

وانادیوم: مصرف همزمان وانادیوم و آهن ممکن است جذب آهن را کاهش دهد.
ویتامین C: مصرف همزمان ویتامین C و آهن ممکن است جذب آهن را افزایش دهد.

ویتامین E (آلفا – توکوفرول، گاما- توکوفرول- توکروفوول‌های مخلوط): مصرف همزمان توکوفرول‌ها و آهن ممکن است موجب اکسیداسیون توکوفرول‌ها شود.
روی: مصرف همزمان آهن و روی ممکن است جذب آهن را کاهش دهد.

غذاها
پروتئین‌های حاوی سیستئین: غذاهای سرشار از پروتئین‌های حاوی سیستئین (مثلاً بافت عضله حیوانی) ممکن است در صورت خوردن همزمان، جذب آهن را افزایش دهد.

اگزالیک اسید: مصرف همزمان آهن با غذاهای سرشار از اگزالیک اسید (اسفناج، سیب زمینی‌های شیرین، ریواس، لوبیا) ممکن است جذب آهن را کاهش دهند.

فیتیک اسید: مصرف همزمان آهن با غذاهای سرشار از فیتیک اسید (نان تخمیر نشده، لوبیا خام، دانه‌ها، آجیل‌ها، حبوبات و ایزولات‌های سویا) ممکن است جذب آهن را کاهش دهند.

چای ها: مصرف همزمان چای و آهن ممکن است موجب کاهش جذب آهن شود که مربوط تانین‌های چای می‌باشد.

تست‌های آزمایشگاهی
سنجش گوائیک (Guaic assay): مطالعات پیشین تر نرخ مثبت کاذب بالایی را برای سنجش گوائیک برای خون مخفی در افرادی که مکمل آهن مصرف کردند، گزارش کردند. با این حال داده‌های جدید نشان دادند که مکمل آهن اثر قابل توجهی روی گوائیک یا سایر تست‌ها برای خون مخفی ندارند.

اور دوز مکمل های غذایی آهن
مسمومیت با دوز بیش از حد آهن می‏تواند به چهار مرحله تقسیم شود. در مرحله اول که ظرف شش ساعت بعد خوردن رخ می‏دهد، علائم اصلی استفراغ و اسهال می‌باشد.

سایر علائم شامل هیپوتانسیون، تاکی کاردی و دپرسیون CNS از لتارژی تا کما می‌باشد. فاز دوم ممکن است ظرف 6-24 ساعت بعد خوردن رخ دهد و با بهبود موقت مشخص می‌شود.

در فاز سوم علائم گوارشی به همراه شوک، اسیدوز متابولیک، کما، نکروز کبدی و یرقان، هیپوگلیسمی، نارسایی کبدی و ادم ریوی دیده می‌شود.

فاز چهارم ممکن است چندین هفته بعد خوردن رخ داده که با انسداد گوارشی و آسیب کبدی مشخص می‌شود.
در کودکان کم سن و سال،یک دوز 75 میلی‌گرم به ازای کیلو گرم وزن بسیار خطر ناک در نظر گرفته می‌شود.

یک دوز 30 میلی‌گرم به ازای کیلوگرم وزن می‏تواند منجر به علائم مسمومیت شود. دوز کشنده از 180 میلی‌گرم در کیلوگرم و بالاتر تخمین زده می‌شود.
یک پیک غلظت آهن سرم،پنج میلی‌گرم یا بیشتر در میلی لیتر با سمیت متوسط تا شدید در بسیاری افراد همراه می‌باشد.

دوز و نحوه مصرف مکمل های غذایی آهن
چندین شکل مورد استفاده برای مکمل آهن وجود دارد که شامل فروس سولفات، فروس فومارات، فروس گلوکونات، فروس آسکوربات و آهن کربونیل می‌باشد.
مقدار تقریبی اشکال بالا برای رساندن 60 میلی‌گرم آهن عنصری لازم می‌باشد برابر است با:

فروس اسکوربات            mg437
فروس فومارات            mg183
فروس گلوکونات            mg518
فروس سولفات            mg186
آهن کربونیک            mg300

درمان جایگزینی آهن برای بزرگسالان 2-3mg/Kg روزانه در سه دوز تقسیم می‌باشد. که باید تحت نظارت پزشک انجام شود.
آهن در برخی مکمل‌های ترکیبی در دوزهای 10 تا 18 میلی‌گرم روزانه وجود دارد.

........................................
منبع: مکمل شناسی به نقل از پی در آر

توصیه های مکمل شناسی در خصوص مصرف منطقی و بهینه مکمل های غذایی: مصرف مکمل های غذایی نیاز به آگاهی و تشخیص صحیح دارد و به این جهت مصرف مکمل های غذایی بدون مشاوره با پزشک توصیه نمی شود. ضمن اینکه اطلاعات موجود در وبسایت مکمل شناسی به هیچ وجه جایگزین مشاوره با پزشک نخواهد بود و ضروری است قبل از هرگونه اقدامی، موضوع را با پزشک معالج مطرح نمایید.
مصرف مکمل های غذایی بویژه در خصوص کودکان، سالمندان و کسانی که بیماری زمینه ای نظیر دیابت، بیماری های ریوی یا قلبی و عروقی دارند و همچنین در رابطه با زنان باردار از حساسیت بیشتری برخوردار است و ممکن است در صورت عدم توجه به توصیه های پزشک، منجر به عوارض غیر قابل جبرانی شود.
علاوه بر این، توجه داشته باشید با توجه به شیوع تبلیغات ماهواره ای و اینترنتی، بهترین و معتبرتین مکان برای تهیه مکمل های غذایی، صرفا داروخانه ها هستند و عرضه مکمل های غذایی در خارج از داروخانه، بر اساس دستورالعمل سازمان غذا و دارو، در خارج از داروخانه ممنوع است.