امگا3 و نقش آن در سلامت عمومی و کاهش بیماری های سلامت پوست

نکاهی گذرا به امگا-٣ در ٣ اپیزود

✔️اپیزود اول:( امگا ٣ و نقش آن در سلامت عمومی)

اسید چرب امگا ۳ خانواده‌ای از اسیدهای چرب چند  غیراشباعیهستند که اولین پیوند دوگانه آن‌ها بین سومین و چهارمین کربن در زنجیره کربنی قرار گرفته‌است. اسیدهای چرب امگا ۳ برای تنظیم فعالیت‌های بدن انسان ضروری هستند.ولی در بدن انسان ساخته نمی‌شوند.
اسیدهای چرب با زنجیره های اشباع نشده بلند امگا ٣ همانند دوکوزاهگزتانوئیک اسید docosahexaenoic acid (DHA) و ایکوزاپنتاانوئیک اسید eicosapentaenoic acid (EPA) و آلفالینولئیک اسید ALA.
امروزه این اسیدهای چرب چند غیر اشباعی به دلیل قابلیت های تغذیه ایی شان در حفظ سلامت بسیار شناخته شده اند و از جایگاه خاصی برخوردارند، می دانیم ،EPA و DHA در حفظ سطح طبیعی کلسترول خون، DHA در حفظ سلامت چشم ها و مغز منافعی دارد .
‏ALA و EPA و DHA همگی از خانواده اسیدهای چرب n-۳ (کربن سوم اشباع نشده) به شمار می‌روند که از نظر تغذیه‌ای بسیار مهم هستند.بدن انسان توانایی تولید اسیدهای چرب n-۳ (کربن سوم اشباع نشده) را از مولکول‌های دیگر ندارد و باید آن را از طریق غذاهای ویژه بدست آورد.
بدن انسان در حد اندکی قادر است، از زنجیره ۱۸ کربنی ALA، زنجیره ۲۰ کربنی EPA و زنجیره ۲۲ کربنی DHA را تشکیل دهد.
 اسیدهای چرب امگا ۳ نمی‌توانند توسط بدن انسان ساخته شوند. البته برخی از پستانداران توانایی‌های محدودی دارند. وقتی رژیم غذایی انسان شامل ALA (اسید لینولنیک ∝، ۱۸ کربن و ۳ پیوند دوگانه) باشد، بدن انسان تا حد کمی قادر است که اسید چرب زنجیره بلندتر مهم تری همچون EPA (اسید ایکوزاپنتاانئویک۲۰ کربن و ۵ پیوند دوگانه) را تولید کند، و سپس از EPA، به تولید DHA (دو کوزاهگزنوئیک اسید، ۲۲ کربن و ۶ پیوند دوگانه) که اسید چرب زنجیره بلندتر بهتر و با کارایی بهتر است را تولید کند. توانایی درست کردن زنجیره بلندتر از ALA ممکن است .

✔️اپیزود دوم :(امگا -٣ بررسی پایداری و راه های کاهش اکسایش آن)

در کنار منافعی که این اسیدهای چرب چند غیراشباعی برای بدن دارند ، در مقابل نور، حرارت و اکسیژن بسیار حساس هستند و به دلیل تمایل امگا٣ به تجزیه و اکسـایش و همچنین ایجاد بویی مشابه با بوی ماهی کمی از تمایل مردم به این مواد غذایی ارزشمند کاسته است.
علت این ناپایداری حاصل ساختمان مولکولی این روغنها و پیوند بلند دوگانه آنهاست.
‏EPA و DHA دارای پیوندهای دوگانه بیشتری ازALA هستند و در معرض خطر تجزیه بیشتری قرار دارند . البته محتوای أب موجود نیز میتواند تاثیر گذار باشد. کیفیت این روغن را می توان با سنجش مقادیر آنزیدین و پراکسید آن برای تعیین تعداد پیوندهای دوگانه ایی که باقی می ماند اندازه گیری نمود.
روغن های امکا ٣ عمدتا منشاء دریایی دارند ولی امروزه  منابع معمولی امگا ۳ عبارت‌اند از: روغن‌های ماهی‌ها، روغن تخم مرغ، روغن ماهی مرکب، روغن کریل، دانه خولان دریا، روغن‌های تخم ماهی، روغن دانه کلری، روغن جلبک، روغن بذرکتان، روغن دانه‌های چیا، روغن ساشااینچی، روغن اچیوم و روغن گیاه شاهدانه.
محققین بیوتکنولوژی نیز بشدت به دنبال یافتن منابع مشتق شده از  گیاهان  برای ساخت
‏EPA و DHA هستند ، برای مثال مخمر می تواند با دستکاری های خاص  EPA تولید نماید . Microalgae یا ریز جلبکها هم میتواند منبعی برای تهیه امگا ٣ باشند و میدانیم که این ریزجلبک ها از منابع تغذیه ایی ماهی ها هستند.   
اسیدهای چرب چند غیراشباعی امگا 3 اصولاً بدون مـزه
هستند، ولی در اثر اکسـایش، محصـولات غنـی شـده طعـم نامطبوعی پیدا میکنند. آستانه ی طعمی برای این ترکیبـات فرّار، بسیار پایین است و در غلظتهای بسیار پایین (در حـد ppb و ppt )قابل تشـخیص هسـتند .در ضـمن، تشـکیل رادیکالهای آزاد فعال (واکنش پذیر) در طول فرایند اکسایش
افزایش ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی را به دنبال دارد.
این اکسایش ممکن است به واسطه وجود مواد فلزی و انزیمهای در ترکیب روغن نیز تشدید گردد.
البته به حداقل رساندن ناخالصی روغن به تنهایی نمیتواند موجب توقف تخریب و اکسایش ناشی از در معرض اکسیژن اتمسفر قرار گرفتن گردد. همین اصل سبب می گردد تا مصرف روغنهای ماهی به صورت معمول و روزانه ، که در معرض اکسیژن و نور قراردارد، زیر سوال باشد .
در همین راستا ارائه فرمولاسیونهایی جهت به حداقل رساندن با جلوگیری از این تخریب و اکسایش در کانون توجه قرار داشته است . از این رو انکپسولیشن این روغنها در کپسول های سافت ژل نه تنها موجب محافظت در برابر این تخریب میشود بلکه میتواند مشکل طعم نامطبوع این محصولات را نیز پوشش دهد.
با توجه به موارد ذکر شده ی بالا ، هم منبع تامین امکا ٣ و هم فرمولاسیون و انکپسولیشن آنها در کیفیت نهایی فراورده نقشی اساسی دارد .
استفاده از آنتی اکسیدانها در اختلاط با روغنها که موجب خنثی سازی و جمع آوری رادیکالهای آزاد گردد یکی از روشهای محافظتی بکار گرفته شده در فرمولاسیونهاست. هرچند توکوفرول در ترکیب طبیعی بسیاری از روغنها وجود دارد اما میتواند به صورت اضافی نیز به فرمول اضافه گردد.
مواد آنتی اکسیدانی دیگری نیز همانند ترکیباتی مخلوط از آنها که دارای اثرات هم افزایی مثبت آنتی اکسیدانی هم باشد در کانون توجه قرار دارد . به هر حال شاید نتوان آنتی اکسیدان خاص و منفردی را جهت محافظت از همه منابع گوناکون تامین ابن روغنها ارائه داد و انتخاب ترکیبات آنتی اکسیدانی نیازمند سنجش و تستهای کارإیی است.
نگهداری و حمل و نقل این روغنها در حین پروسه تولید نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است . امروزه استفاده از بالشتکهایی از گازهای نیتروژن یا آرگون جهت به حداقل رساندن اکسایش روشی معمول است.
علاوه بر اکسایش در حضور اکسیژن ،امگا ٣ به نور و حرارت نیز حساس است لذا رعایت نکات محافظتی در این دو مورد نیز بسیار مهم است و در کیفیت نهایی امگا٣ تولیدی تاثیر گذار خواهد بود.
بیش از ٨٠ سال است که امکا ٣ به صورت سافت ژل عرضه می گردد، پس از اولین عرضه این محصولات در دهه ٣٠ میلادی تغییرات فراوانی در فرمولاسیون سافت ژل این روغن رخ داد و امروزه برای افرادی که گیاه خوارند نیز سافت ژلهایی با منشاء گیاهی عرصه می گردد.  
محققین امروزه به دنبال ارائه لیپید نانوپارتیکل هایی از امگا ٣ برای ارائه فرمولاسیونهایی سالم تر و کارا تر این روغن مفید در سلامت بدن هستند.

✔️اپیزود سوم:(امگا-٣ در بیماری های التهابی پوست)

اسیدهای چرب امگا ٣ ،EPA و DHA در مطالعات متفاوتی مشخص شده است که در کاهش علائم بسیاری از بیماری های التهابی پوست با کنترل فرایند التهابی تاثیر دارند .
این روغنها با مهار چرخه لیپواکسیژناز lipoxygenase-5 و مهار تولید لوکوترین و رادیکال آزاد میتوانند نقش موثری در درمان بیماری های پوستی داشته باشند
لکوترین‌ها (Leukotriene) یک خانواده از واسطه‌های التهابی ایکوزانوئیدی است که در لکوسیت ها در اثر اکسیداسیون اسید آراشیدونیک توسط آنزیم 5-لیپوکسیژناز بوجود میآیند. همانطور که از نام آنها پیداست، لوکوترین ها برای اولین بار در لکوسیت کشف شد، اما در دیگر سلول های ایمنی نیز یافت میشود.
امروزه در میان لیپواکسیژنازهای انسانی 15- لیپواکسیژناز (LO-15) به خوبی به عنوان هدفی مناسب برای کاهش تولید لوکوترینها  شناخته و تثبیت شده است   
مصرف  EPA و DHA سبب تولید متابولیتهای هیدروکسیله  از ١٥ لیپواکسیژناز، ١٥ هیدروکسی ایکوزاپنتاتئونیک اسید و ١٥ هیدروکسیدوکوزاهکزاانوئیک اسید می گردد. همه این مواد پتانسیل مهار ٥ لیپواکسیژناز سلول های مونونوکلئار را داشته و در نتیجه میتوانند سبب مهار سنتز لوکوترینهای پیشساز التهاب
‏LTB4, LTC4 و LTD4 شوند
لذا امگا ٣ می تواند در درمان یا کمک درمان بسیاری از بیماری های التهابی پوست از جمله سوریازیس، آکنه ، سبورئیک درماتاتیس ... نیز کاربرد داشته باشد.

دکتر محمد بقایی
داروساز و پژوهشگر کازمتیک