آرتریت
آرتریت یک نام عمومی پزشکی است که به التهاب یک مفصل، یا اختلال ایجادشده در اثر آن التهاب اطلاق میشود. مراحل رژیم درمانی برای دو دستهی مهم از این بیماری یعنی استئوآرتریت (OA) و آرتریت روماتوئید (RA) کاربرد دارد.
استئوآرتریت بر مفاصل تحملکنندهی وزن بدن در لگن، زانوها و ستون فقرات تأثیر میگذارد. این اختلال در نتیجهی آسیب پیشرونده به غضروفهایی که مفاصل استخوانها را نگه میدارند، ایجاد میشود. هنگامی که غضروف آسیب ببیند مایعات در مفاصل جمع شده و در نتیجه مفاصل و تاندونها ضعیف میشوند. این مسائل منجر به خشکی بدن در هنگام برخواستن، درد، تورم و محدودیت فعالیت میشود. این اختلال اغلب در افراد بالای 45 تا 50 سال دیده میشود؛ اما افراد کم سنتر نیز گاهاً به آن دچار میشوند.
آرتریت روماتوئید (RA) بیشتر در افراد بین سنین 50 ـ30 سالگی تشخیص داده شده که دوسوم آنان را زنان تشکیل میدهند. برخلاف استئوآرتریت که در اثر تغییر شکل بافت بدن ایجاد میشود، آرتریت روماتوئید یک اختلال خودایمنی بوده که در آن سیستم ایمنی بدن به بافتهای خودش حمله میکند. این بیماری اغلب در هنگام شروع ناگهانی است و ارگانهای بدن را تحت تأثیر قرار دهد و فقط بر مفاصل تأثیرگذار نیست. آرتریت روماتوئید خیلی جدیتر از استئوآرتریت بوده و 30% بیماران مبتلا ممکن است در طی دو تا سه سال بعد از شروع بیماری کاملاً غیر فعال شوند.
نقش درمان تغذیهای در استئوآرتریت این است که وزن بیمار را کاهش دهند یا نگهداری کنند تا استرس و آسیب واردشده به مفاصل حملکنندهی وزن بدن را کم کنند؛ علاوه بر آن ساختمان و ترکیب غضروف موجود در مفاصل را حفظ کرده و سلامت کلی بافتها را از طریق رژیم غذایی حفظ نمایند.
اصلیترین توصیهی رژیمی برای افرادی که استئوآرتریت دارند این است که وزن خود را در حد ایدهآل نگه دارند. دلیل آن هم این است که استئوآرتریت معمولاً مفاصل حملکنندهی وزن بدن را درگیر کرده و حتی مقدار کمی وزن اضافی میتواند فشار را بر مفاصل آسیبدیده افزایش دهد.
استفاده از مکملها معمولاً برای کاهش عوارض استئوآرتریت و یا کندکردن روند تخریب غضروفها توصیه میگردد. نمونههایی از این مکملها عبارتند از:
· سولفات کندروایتین: سولفات کندروایتین به غضروفها حالت الاستیکی میدهد.
· گلوکزآمین: گلوکزآمین یک قند آمینی است که تشکیل و بازسازی غضروف را تقویت میکند.ترکیب کندروایتین سولفات با گلوکزآمین در بسیاری از داروخانهها بهراحتی به فروش میرسد.
· ترکیبات گیاهی: بعضی از مواد طبیعی استخراجشده از زالزالک، زغالاخته و گیلاس توسط پزشکان توصیه میگردد. این مواد بهنظر میرسد که التهاب را در مفاصل کم کرده و تشکیل غضروف را تقویت نمایند. پودر زنجبیل نیز برای درمان درد مفصل ایجاد شده توسط استئوآرتریت استفاده میشود.
· ویتامین درمانی: بعضی از پزشکان دریافت ویتامینهایی از قبیل C، E، A و B6 را توصیه مینمایند که برای نگهداری ساختمان غضروفها ضروری هستند.
درمان تغذیهای در آرتریت روماتوئید به تنهایی قادر به جوابگویی نبوده و بیماران باید ترکیبی از داروها که معمولاً از داروهای ضدّ رماتیسم و داروهای ضدّ التهابی غیر استروئیدی هستند را بههمراه رژیم غذایی رعایت کنند تا درد، التهاب و پیشرفت بیماری کند شود. یک رژیم متعادل و سالم میتواند از افسردگیای که اغلب بیماران به آن دچار میشوند جلوگیری کرده و کمک کنند تا برنامههای منظم روزانهی خود را انجام دهند. این رژیم همچنین از ایجاد کمبودهای تغذیهای در این بیماران که در اثر داروهای مصرفی ایجاد میشود جلوگیری میکند.
شواهدی مبنی بر سودمندبودن کاهش مصرف گوشتها و استفاده از یک رژیم گیاهخواری در درمان آرتریت روماتوئید دیده شده است.
یکی دیگر از تغییرات رژیمی که در خصوص بیماران آرتریت روماتوئید مؤثر بوده تغییر روغن استفادهشده جهت پخت غذا از روغن امگا6 به روغن امگا3 است که التهاب را کاهش میدهد. این قبیل روغنها عبارتند از روغن زیتون، روغن کانولا و روغن بذر کتان.
بیشترین مکملهای رژیمی که برای بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید توصیه میشوند عبارتند از:
· روغن ماهی: روغنهای برگرفته از ماهیهای آبهای آزاد التهاب را کاهش داده و درد مفاصل را در بعضی از بیماران تسکین میدهند. مقدار توصیهشده روزانه یک تا دو قاشق چایخوری است.
· روغنهای گیاهی که سرشار از گامالینولئیک اسید (GLA) هستند التهاب را در مفاصل کاهش میدهند. این روغنها عبارتند از پامچال، گاوزبان و روغن کشمش سیاه. مقدار توصیهشده روزانه mg 300ـ200 است.
· چای سبز: مصرف 4ـ3 استکان چای سبز در روز از طریق کاهش التهاب مفاصل برای بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید مفید است.
بعضی از توصیههای عمومی برای تمام بیماران مبتلا به آرتریت عبارتند از:
· قبل از شروع هر رژیم خاصی برای درمان درد مفاصل با پزشک مشورت کنید تا دقیقاً نوع آرتریت مشخص گردد. هنگامی که مشکوک به آرتریت روماتوئید باشیم باید درمان پزشکی هر چه زودتر شروع شود تا آسیب بیشتری به سلامتی فرد وارد نشود.
· قبل از مصرف هرگونه مکمل با پزشک مشورت نمایید تا بین مواد مصرفی تداخلی پیش نیاید. مثلاً کندروایتین سولفات ممکن است زمان خونریزی را در افراد بیشتر کند. خصوصاً اینکه فرد آسپرین هم استفاده نماید.
· افرادی که دیابت دارند باید قند خونشان را مرتباً کنترل کنند؛ چون اگر گلوکزآمین مصرف مینمایند احتمال افزایش قند خونشان بیشتر است.
· روغنهای گیاهی حاوی GLA (گاما لینولئیک اسید) ایجاد گازهای روده، اسهال و تهوع در بعضی از افراد میکنند. علاو بر آن این روغنها ممکن است با داروهای مصرفی تداخل ایجاد کنند. این اثر در خصوص داروهای ضدّ انعقاد خون بیشتر مشاهده شده است.
· روغن ماهی بر میزان انعقاد خون تأثیر گذاشته و ممکن است در بعضی افراد باعث تهوع و استشمام بوی ماهی از دهان گردد. بعضی از مکملهای روغن ماهی حاوی مقادیر زیادی ویتامین A یا جیوه هستند و مصرف زیاد آنها در بعضی افراد باعث ایجاد مسمومیت با ویتامین A میشود. علاوه بر آن کسانی که از مکمل روغن ماهی استفاده میکنند باید حتماً قبل از آنکه اثراتی از مصرف مکمل ببینند چند ماه آنرا مصرف نمایند.
· اگر رژیم گیاهخواری داشتهاید مراقب باشید که به کمبود آهن دچار نشوید.
· مکملهای رژیمی را فقط از مراکز مجاز و معتبر تهیه نمایید.
· هیچ یک از داروهایی که در حال حاضر پزشک تجویز کرده و مصرف مینمایید را بدون مشورت وی قطع نکنید.
· افرادی که یکی از انواع آرتریت را داشته و بیش از 30 پوند اضافهوزن دارند؛ باردار، درحال شیردادن به نوزاد یا کمتر از 18 سال باشند، و همچنین اشخاصی که دیابت نوع II، اختلالات کلیوی یا کبدی دارند باید قبل از شروع هر رژیمی با پزشک مشورت نمایند.
منبع: دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت و درمان