جلبک، گنجینه ارزشمند طبیعت
امروزه
توجه بسیار جدی به سلامت و هزینه‌های بسیار سنگین درمان موجب شده مباحثی
چون پیشگیری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شود. به عقیده بسیاری از کارشناسان،
تغذیه صحیح، کافی و مناسب از مواد غذایی طبیعی و سالم به همراه افزایش
تحرک در زندگی روزمره از جایگاه بسیار ارزشمندی در این زمینه برخوردار است.
لذا دست‌اندرکاران تغذیه، بهداشت و سلامتی جامعه نگرشی بسیار متفاوت
به مواد غذایی از جمله تأمین ریز مغذی‌هایی دارند که فقدان یا کمبود هر یک
می‌تواند سلامت را به خطر بیندازد.
شاید در دهه‌های نه چندان دور
دغدغه سلامت با تأمین مواد غذایی (پروتئین) و... مد نظر این دانشمندان بوده
است اما امروزه نقش ویتامین‌ها، املاح، ریز مغذی‌ها (آهن، روی، مس،
سلنیوم،کلسیم و فسفر) و اسیدهای چرب غیراشباع امگا نقش همپای تأمین پروتئین
داشته باشند. مفهوم تغذیه مناسب امروزه با وجود غذاهای فراوری شده و
فست‌فودها متاسفانه در حال تبدیل شدن به یک آرزو یا شاید افسانه است. چرا
که در غذایی که می‌خوریم مواد موثر برای سلامت و رفع نیازهای بدن،کمتر وجود
دارد. علی‌رغم آنکه از قدیمی‌ترین باورهای پزشکی در تمام دنیا،
دستورالعمل‌های تغذیه‌ای است، امروزه کار طاقت‌فرسای روزانه دیگر مجالی
برای صرف غذای سالم و طبیعی در محیطی آرام نمی‌گذارد.
بازگشت به دامن طبیعت
توجه به اصل رفع نیازهای تغذیه‌ای به طور مطلوب،
موجب شده نگاه بشر مجددا به سوی طبیعت و هر آنچه طبیعت در اختیار وی قرار
می‌دهد، معطوف شود. استفاده از فرآورده‌های طبیعی برای تامین نیازهای
سلولی، یک نقطه عطف در زندگی ماشینی امروز به شمار می‌آید. درچنین رویکردی
علاوه بر تأمین سلامت و تقویت سیستم ایمنی، طیف گسترده‌ای از اثرات
بیولوژیک سودمند دیگر نیز در اختیار آدمی قرار می‌گیرد.
همان‌گونه
که گفته شد، قطعاً بهترین راه تامین احتیاجات بدن و نیازهای تغذیه‌ای، رجوع
آدمی به طبیعت است. طبیعت، هر آنچه را که بدن برای استمرار حیات خود به آن
نیاز دارد، در خود جای داده است و در این میان جلبک‌ها ذخیره‌هایی هستند
که طبیعت برای رهایی او از تبعات زندگی مدرن، میلیاردها سال در دامان خود
محفوظ داشته است و اکنون با شیوع سوء تغذیه در جوامع بشری که حاکی از
شکم‌های سیر آدمیان و در عین حال سلول‌های گرسنه آنهاست، در اختیار او قرار
داده است.
جلبک‌ها از تواناترین و مفیدترین گیاهان هستند. آنها
قادرند آب و هوا را پاک کنند، دامداری را برای بشر سالم‌تر و سهل‌تر سازند،
انرژی آینده مورد نیاز بشر را تامین کنند، کشاورزی را رونق بخشند و از همه
مهم‌تر انسان را سالم‌تر سازند. جلبک‌ها قادرند، سیستم ایمنی بشر را تقویت
کنند و بسیاری ازمواد معدنی و اسیدهای آمینه را به صورت طبیعی و قابل جذب،
به او ارزانی دارند.
منظور از جلبک (آلگ) چیست؟
جلبک‌ها مانند گیاهان حاوی کلروفیل و قابلیت فتوسنتز هستند، اما برخلاف آنها ریشه، ساقه، برگ و گل ندارند. آنها از دسته آغازیان محسوب می‌شوند و قادرند با فتوسنتز مواد غیرارگانیک را به مواد ارگانیک تبدیل کنند. فتوسنتز فرآیندی است که طی آن نور خورشید و دی‌اکسید‌کربن به غذا واکسیژن تبدیل می‌شود. جلبک‌ها عمدتاً در آب‌های کم عمق می‌رویند و برای رشد به نور خورشید، دی اکسید کربن(2)CO ، آب و مواد معدنی نیاز دارند. جلبک‌ها به دو دسته پر سلولی (ماکرو آلگ ها) و تک سلولی (میکرو آلگ‌ها) تقسیم می‌شوند. جلبک‌های میکروسکوپی (ریز‌جلبک‌ها) از قدیمی‌ترین ساکنان اقیانوس‌ها و آب‌های شیرین محسوب می‌شوند، خلقت آنها نه تنها به میلیاردها سال قبل از تاریخ حیات بشر بر می‌گردد، بلکه پیش از تمامی گونه‌های جانوری و گیاهی می‌زیسته‌اند و هم اکنون در طبیعت پیرامون ما وجود دارند و نقش بسیار مهم و کلیدی را در اکوسیستم ایفا نموده و در دسترس هستند. جلبک‌ها بر حسب نوع، آنها ممکن است متشکل از سه گروه قرمز، قهوه‌ای و سبز رنگ باشند. بیشترین تحقیقات در خصوص یک جلبک تک سلولی به نام کلرلا انجام پذیرفته است. کلرلا جلبکی میکروسکوپی سبز رنگ با قطری حدود 2 تا 10 میکرون است.
ارزنده‌ترین ماده زیستی روی کره زمین
ژاپن اولین کشوری است که روش صنعتی کشت و پرورش
جلبک را ابداع کرد. تنها در سال 1995 در ژاپن 220 هزار تن جلبک به صورت
غذای انسان مصرف شده است. استفاده از جلبک‌های دریایی به عنوان غذای
جایگزین حاوی پروتئین، تمام اسیدآمینه ضروری، ویتامین‌ها، مواد معدنی،
اسیدهای چرب غیراشباع هستند. پروتئین‌های کلرلا تمام اسیدهای آمینه ضروری
را دارد، از این رو در مسافرت‌های فضایی به عنوان غذا مورد استفاده قرار
می‌گیرند. برای تأمین غذای فضانوردان در مسافرت‌های طولانی، دانشمندان با
استفاده از کلرلا، یک چرخه اکولوژیک طراحی کرده‌اند.
میکروجلبک‌ها
با همه امتیازات برجسته، ارزنده‌ترین ماده زیستی روی کره زمین محسوب
می‌شوند. آنها پایه و اساس زنجیره غذایی بوده و از قدرت تکثیر بالایی
برخوردارند. آمریکا در حال حاضر بزرگ‌ترین تولید کننده این جلبک است که در
کالیفرنیا و هاوایی کشت می‌شود.
کشور چین یکی از بزرگ‌ترین تولید
کنندگان جلبک‌های خوراکی در دنیا بوده که سالانه حدود 5میلیون تن برداشت
می‌کند، به طوری که در سال 1999، برداشت آن حدود 4/5 میلیون تن بوده و در
حال حاضر نه تنها خودکفا بوده، بلکه یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان در این
زمینه محسوب می‌شود. کشورهایی نظیر ژاپن، تایوان، کره و... نیز مدت طولانی
است که در زمینه برداشت از دریا و پرورش فعالیت دارند و هر ساله میلیون‌ها
دلار ارز از تولید و صادرات آن به صورت خام یا به صورت عمل‌آوری شده، بدست
می‌آورند. امروزه نیز جلبک شناسان در کشورهای مختلف، در کنار تحقیقات زیستی
خود در این باره، به دنبال کشف خواص مفید و روش‌های استفاده اقتصادی از
آنها هستند. میکروآلگ‌ها برای مصارف گوناگون به صورت صنعتی تولید می‌شوند.
تعدادی از آنها در مقیاس وسیع تولید و به عنوان غذای سالم منبع ویتامین و
مواد معدنی در غذای انسان و خوراک دام، پرورش آبزیان و برای تصفیه بیولوژیک
آب‌های صنعتی به کار می‌روند.
دیگر استفاده‌های مفید از جلبک‌ها
1 - جلبک‌ها به عنوان علوفه و مکمل غذایی برای دام و طیور و آبزیان
جلبک‌ها
در صنعت دام، طیور و آبزیان نقش مهمی ایفا می‌کند. همچنین به عنوان داروی
جایگزین آنتی‌بیوتیک در این صنایع کاربردهای وسیعی دارد. مواد معدنی و
ویتامین‌های زیادی که در جلبک‌های دریایی وجود دارد، موارد استفاده از آنها
را در صنعت مرغداری افزایش داده است. زرده تخم‌مرغ بعد از تغذیه مرغ با
جلبک‌های دریایی، دارای ید و کاروتن بیشتری است. بعلاوه، مرغ‌هایی که با
جلبک تغذیه می‌شوند در دفعات بیشتری تخم‌گذاری می‌کنند و به دلیل خوابیدن
بیشتر روی تخم‌ها، جوجه بیشتری نیز تولید می‌نمایند. جلبک‌ها به عنوان یک
منبع غذایی برای ماهیان، پستانداران و دیگر جانوران از اهمیت ویژه‌ای
برخوردار است. وابستگی انسان به ماهی و سایر جانوران آبزی برای تکمیل خوراک
خود واقعیتی است که بر کسی پوشیده نیست. بنابراین جلبک‌ها به طور غیر
مستقیم ارزش بسیار ارزنده‌ای برای انسان‌ها دارند. جالب است بدانیم که در
تایوان 500 واحد تولید جلبک وجود دارد که هر مرغداری در کنار مزرعه خود کشت
و پس از خشک کردن به مصرف مرغ‌ها می‌رساند.
2- استفاده از جلبک‌ها در کشاورزی
استفاده
از جلبک‌ها به عنوان کود به قرن 19 برمی‌گردد که برای اولین بار
ساحل‌نشینان از جلبک‌های قهوه‌ای استفاده کردند. جلبک‌ها به خاطر داشتن
میزان بالای فیبر از یک طرف نقش مهمی در نرم کردن بافت خاک و حفظ رطوبت و
از طرف دیگر به خاطر دارا بودن مواد معدنی و عناصر کمیاب، اهمیت دوچندانی
دارند. مطالعات مختلف علمی ثابت کرده است که کارایی این محصولات
(فرآورده‌ها) به طور گسترده‌ای در علوم و صنعت باغبانی مورد استقبال قرار
گرفته است، به طوری که بعد از استفاده از این فرآورده‌ها، افزایش محصول،
افزایش جذب مواد غذایی خاک، افزایش مقاومت به آفات خاص، افزایش جوانه‌زنی
بذر و مقاومت در مقابل یخ زدگی را در پی داشته است. به هر حال، از زمان پی
بردن به چنین خواص کارآمدی در جلبک‌ها، به نظر می‌رسد با توجه به پیشرفت
کشاورزی و آبزی پروری ارگانیک، بازار روبه رشد فزاینده‌ای داشته باشد. مزیت
دیگر کود‌های جلبکی این است که این کودها عاری از بذر علف‌های هرز و
قارچ‌ها هستند و پتاس زیادی دارند.
بهره‌مندی از این هدیه الهی
نیازمند عزم ملی است و مطمئنا موارد مذکور تنها بخشی از کاربردهای این گیاه
حیاتی و مفید است. توجه به ارزش غذایی و تغذیه‌ای فوق‌العاده جلبک‌ها در
مقابله با سوء‌تغذیه‌ای که امروزه بر جامعه ما سایه انداخته است، حاکی از
ضرورت یک عزم ملی برای بهره مندی جامعه ایران از این نعمت الهی و این
اندوخته سالم است.
البته این درحالی است که تاکنون در کشور تلاش‌های
بسیار موثری در جهت معرفی و بهره‌مندی از محصولات مختلف در این حوزه انجام
گرفته و موفقیت‌هایی نیز حاصل آمده است که قابل تقدیر است و امیدواریم با
ساماندهی برنامه‌های اطلاع‌رسانی، آموزشی و فرهنگ‌سازی و نیز با
سرمایه‌گذاری اصولی بخش دولتی و خصوصی در جهت بهره بردن از این محصولات
سالم در سبد غذایی خانواده‌ها به عنوان یک اقدام پیشگیرانه علاوه بر
کاهش عوارض سوء تغذیه، شاهد تحقق جامعه‌ای سالم و با نشاط باشیم.
منبع: سامانه مکمل شناسی به نقل از روزنامه جام جم
